دندان قروچه یا براکسیسم (Bruxism) یکی از مشکلات شایع دندانپزشکی است که ممکن است بسیاری از افراد بدون آن‌که متوجه باشند، به آن دچار باشند. این وضعیت می‌تواند در خواب یا حتی در بیداری رخ دهد و در صورت عدم درمان، منجر به ساییدگی دندان‌ها، درد فک و سردردهای مزمن شود. شناخت اینکه (دندان قروچه چیست؟) علائم و علل آن، گام اول برای پیشگیری و درمان دندان قروچه است. دندان قروچه در کودکان و در بزرگسالان می‌تواند دلایل و نشانه‌های متفاوتی داشته باشد و شناخت این تفاوت‌ها نقش مهمی در انتخاب روش درمان مناسب ایفا می‌کند.
دندان قروچه چیست؟
تعریف علمی براکسیسم Bruxism
دندان‌قروچه یا براکسیسم (Bruxism) به فشار دادن، ساییدن یا قفل کردن دندان‌ها به‌صورت غیرارادی گفته می‌شود. این رفتار معمولاً ناخودآگاه اتفاق می‌افتد و می‌تواند تأثیرات جدی بر سلامت دهان و دندان داشته باشد.
انواع دندان قروچه
دندان‌قروچه به‌طور کلی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
- دندان قروچه شبانه (Sleep Bruxism): این نوع در هنگام خواب رخ می‌دهد و معمولاً فرد از آن بی‌اطلاع است. گاهی اطرافیان با شنیدن صدای ساییده شدن دندان‌ها متوجه آن می‌شوند.
- دندان قروچه روزانه (Awake Bruxism): در این حالت، فرد در طول روز و هنگام بیداری دندان‌های خود را به هم فشار می‌دهد یا می‌ساید، اغلب در پاسخ به استرس، اضطراب یا تمرکز بالا.
تفاوت بین قروچه اختیاری و غیرارادی
قروچه اختیاری ممکن است هنگام عصبانیت یا تمرکز زیاد رخ دهد و فرد بتواند آن را کنترل کند. اما در نوع غیرارادی (مخصوصاً نوع شبانه)، شخص کنترلی روی این رفتار ندارد و همین موضوع درمان را پیچیده‌تر می‌کند.
علائم دندان‌قروچه یا براکسیسم
تشخیص به‌موقع می‌تواند از آسیب‌های جدی جلوگیری کند. از جمله مهم‌ترین علائم آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. سایش و ترک خوردگی دندان‌ها
2. درد یا خستگی در ناحیه فک (مخصوصاً هنگام بیدار شدن)
3. سردردهای مکرر به‌ویژه در ناحیه گیجگاهی
4. اختلال در خواب
5. درد در گوش بدون وجود عفونت گوش
6. صدای کلیک یا قفل شدن مفصل فکی (TMJ)
7. حساسیت دندانی به سرما یا گرما
8. کاهش ارتفاع دندان‌ها در اثر ساییدگی
علت‌های دندان قروچه
براکسیسم می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد. مهم‌ترین عوامل عبارتند از:
1. استرس و اضطراب
اضطراب، نگرانی، خشم و تنش‌های روزانه از اصلی‌ترین محرک‌های دندان قروچه هستند. افراد مضطرب بیشتر مستعد قروچه کردن هستند، به‌ویژه در هنگام خواب.
2. اختلالات خواب
افرادی که به اختلالات خواب مانند آپنه خواب، خروپف یا بی‌خوابی دچارند، بیشتر احتمال دارد دندان قروچه شبانه داشته باشند.
3. ناهنجاری‌های فکی و دندانی
مشکلات ساختاری مانند ناهماهنگی فک‌ها، نامرتبی دندان‌ها یا تماس غیرطبیعی آن‌ها ممکن است زمینه‌ساز براکسیسم باشد.
4. مصرف برخی داروها و مواد محرک
داروهای ضدافسردگی (مثل فلوکستین)، کافئین بالا، الکل، سیگار و مواد مخدر مانند آمفتامین‌ها ممکن است باعث افزایش احتمال دندان‌قروچه شوند.
5. سبک زندگی و عادات رفتاری
عادت‌هایی مانند جویدن مداد، ناخن یا لب ممکن است زمینه‌ساز رفتارهای ساییدگی دندان شوند و به مرور زمان به دندان قروچه منجر گردند.
6. عوامل ژنتیکی
مطالعات نشان داده‌اند که دندان قروچه ممکن است در خانواده‌ها به صورت ارثی نیز دیده شود، به‌ویژه در نوع شبانه آن.
عوارض دندان قروچه یا براکسیسم
براکسیسم اگر به‌موقع تشخیص داده و درمان نشود، می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی دهان و دندان شود. از مهم‌ترین عوارض دندان قروچه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. ساییدگی مینای دندان:
فشار مداوم باعث کاهش ضخامت مینای دندان شده و دندان‌ها را نسبت به پوسیدگی حساس‌تر می‌کند.
2. شکستگی یا ترک‌خوردگی دندان‌ها:
فشار زیاد هنگام قروچه می‌تواند باعث لب‌پریدگی یا حتی شکستن دندان شود.
3. حساسیت دندانی:
به دلیل از بین رفتن لایه محافظ دندان، بسیاری از افراد مبتلا به دندان‌قروچه دچار حساسیت به سرما و گرما می‌شوند.
4. درد در فک و عضلات صورت:
تنش دائمی در عضلات فک باعث درد، خستگی عضلات، و حتی محدودیت در باز کردن دهان می‌شود.
5. سردردهای مکرر:
فشار عضلانی ناشی از قروچه شبانه می‌تواند منجر به سردردهای تنشی، به‌ویژه در ناحیه گیجگاه شود.
6. اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ):
در صورت پیشرفت، دندان‌قروچه ممکن است موجب بروز مشکلات مفصل فک شده و صدا دادن، قفل شدن یا درد هنگام جویدن را در پی داشته باشد.
چگونه دندان‌قروچه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص دندان قروچه معمولاً از طریق معاینه بالینی و بررسی علائم گزارش‌شده توسط بیمار انجام می‌شود. روش‌های رایج تشخیص شامل:
1. معاینه دندانپزشکی: مشاهده علائمی مثل سایش غیرطبیعی دندان‌ها، ترک‌ها یا تحلیل مینای دندان.
2. شرح حال بالینی: بیماران ممکن است از سردرد، درد فک، یا دندان‌درد صبحگاهی شکایت کنند.
3. پرسش از همراهان: در بسیاری از موارد، اطرافیان صدای قروچه دندان‌ها در خواب را گزارش می‌کنند.
4. سونوگرافی یا نوار عضلانی (EMG): در موارد پیشرفته، برای بررسی فعالیت عضلات فک در حین خواب، استفاده می‌شود.
5. بررسی مشکلات زمینه‌ای: مانند اضطراب، اختلالات خواب، یا ناهنجاری‌های فکی.
درمان دندان قروچه
درمان دندان قروچه یا براکسیسم بسته به شدت، علت زمینه‌ای و سن بیمار متفاوت است. رایج‌ترین راه‌های درمان عبارتند از:
1. استفاده از نایت گارد (محافظ دندان شبانه): این وسیله از تماس مستقیم دندان‌ها جلوگیری کرده و فشار را کاهش می‌دهد.
2. درمان مشکلات روانی و اضطرابی: مشاوره روانشناسی، تکنیک‌های آرام‌سازی، مدیتیشن و در مواردی دارو درمانی مفید هستند.
3. اصلاح ناهنجاری‌های دندانی: در برخی موارد نیاز به ارتودنسی یا ترمیم فرم دندان‌ها وجود دارد.
4. استفاده از داروها: در موارد خاص، داروهای شل‌کننده عضلات، ضدافسردگی یا آرام‌بخش توسط پزشک تجویز می‌شوند.
5. بوتاکس: تزریق بوتاکس در عضلات فک برای کاهش فشار و فعالیت غیرارادی عضلات در موارد شدید به‌کار می‌رود.
دندان قروچه در کودکان
براکسیسم یا دندان قروچه در کودکان شایع‌تر از بزرگسالان است و معمولاً در خواب رخ می‌دهد. عوامل موثر در دندان قروچه در کودکان شامل:
1. رشد دندان‌ها یا در آمدن دندان‌های دائمی
2. استرس، اضطراب یا تغییرات محیطی مانند تولد خواهر یا برادر
3. اختلالات خواب مثل آپنه خواب
4. بیماری‌های انگلی (مانند کرمک)
خوشبختانه دندان قروچه در کودکان در بیشتر موارد موقتی است و با رشد و تکامل فک و دندان‌ها برطرف می‌شود. با این حال، در صورت مشاهده علائم شدید یا آسیب به دندان‌ها، مراجعه به دندانپزشک کودکان توصیه می‌شود.
راه‌های پیشگیری از دندان‌قروچه
پیشگیری از دندان‌قروچه به‌ویژه در مراحل اولیه بسیار مؤثر است. روش‌های پیشگیری شامل:
1. مدیریت استرس: تکنیک‌هایی مانند یوگا، تمرین تنفس عمیق و مشاوره روانشناسی کمک‌کننده‌اند.
2. بهبود بهداشت خواب: خواب منظم، پرهیز از مصرف کافئین و الکل قبل از خواب مؤثر است.
3. ورزش منظم: فعالیت بدنی باعث کاهش تنش‌های روانی می‌شود.
4. پرهیز از جویدن غیرضروری: مانند جویدن مداد، ناخن یا آدامس.
5. مراجعه منظم به دندانپزشک: برای بررسی علائم اولیه و پیشگیری از عوارض.
چه زمانی باید به دندانپزشک مراجعه کرد؟
اگر شما یا فرزندتان دچار یکی از علائم زیر هستید، مراجعه به دندانپزشک الزامی است:
1. احساس درد در فک یا صورت هنگام بیدار شدن
2. سایش یا شکستگی دندان‌ها بدون دلیل مشخص
3. سردردهای مکرر صبحگاهی
4. صدای قروچه دندان در خواب (گزارش‌شده توسط دیگران)
5. درد یا مشکل در مفصل فک (TMJ)
6. احساس لق شدن دندان‌ها یا افزایش حساسیت به سرما و گرما
7. مراجعه زودهنگام به دندانپزشک می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و از عوارض جدی‌تر پیشگیری کند.
درمان دندان قروچه در کلینیک دندانپزشکی دکتر شاکریان در ساری
در کلینیک دندانپزشکی دکتر شاکریان، تشخیص و درمان تخصصی دندان‌قروچه (براکسیسم) با بهره‌گیری از تجهیزات مدرن، دانش روز و تجربه بالینی انجام می‌شود. دندان قروچه یکی از اختلالات رایج دهان و فک است که در صورت عدم درمان، می‌تواند باعث ساییدگی دندان‌ها، درد فک، سردردهای مزمن و حتی مشکلات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) شود.
خدمات ما در زمینه درمان دندان قروچه شامل موارد زیر است:
1. ساخت نایت‌گارد اختصاصی با قالب‌گیری دقیق:
استفاده از محافظ شب (نایت‌گارد) یکی از روش‌های اصلی برای کاهش فشار و آسیب ناشی از دندان‌قروچه است. در کلینیک دکتر شاکریان، با قالب‌گیری دقیق از دهان بیمار، نایت‌گاردهای سفارشی و با کیفیت بالا تهیه می‌شود که راحتی و اثربخشی آن‌ها بسیار بیشتر از نمونه‌های آماده موجود در بازار است.
2. اصلاح مشکلات دندانی و ارتودنسی در صورت نیاز:
در بسیاری از موارد، اختلالات دندانی مانند ناهماهنگی بین دندان‌ها یا جفت نشدن درست فکین، عامل زمینه‌ساز دندان‌قروچه هستند. در این موارد، اصلاح دندان‌ها از طریق درمان‌های ارتودنسی یا بازسازی دندان‌ها می‌تواند نقش مهمی در کاهش یا توقف این مشکل ایفا کند.
3. همکاری با متخصصین برای درمان‌های مکمل روان‌شناختی یا دارویی:
در صورتی که عامل دندان‌قروچه، استرس، اضطراب یا دیگر مشکلات روان‌شناختی باشد، همکاری با روان‌پزشک یا روان‌شناس برای درمان‌های مکمل مانند رفتاردرمانی، تکنیک‌های آرام‌سازی یا مصرف داروهای تجویز شده انجام می‌شود.
4. پیگیری منظم و پایش وضعیت بیمار:
درمان دندان قروچه نیاز به بررسی مداوم و پیگیری دارد. در کلینیک دکتر شاکریان، جلسات منظم پیگیری برای ارزیابی وضعیت دندان‌ها، تطبیق نایت‌گارد و بررسی روند درمان در نظر گرفته می‌شود تا از پیشرفت آسیب‌های احتمالی جلوگیری گردد.
برای تشخیص و درمان دندان‌قروچه (براکسیسم)، مشاوره تخصصی با دندانپزشک نقش مهمی در حفظ سلامت دندان‌ها دارد. جهت رزرو وقت و دریافت مشاوره با کلینیک دندانپزشکی دکتر شاکریان تماس بگیرید.
سوالات متداول درباره دندان‌قروچه
1. آیا دندان قروچه درمان قطعی دارد؟
درمان قطعی دندان‌قروچه به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. اگر علت اصلی مانند اضطراب یا اختلالات بایت شناسایی و برطرف شود، امکان درمان کامل وجود دارد. اما در برخی افراد، مدیریت علائم با استفاده از نایت‌گارد یا بوتاکس بهترین راه‌حل محسوب می‌شود.
2. آیا دندان قروچه فقط در خواب اتفاق می‌افتد؟
خیر. می‌تواند هم در خواب (دندان قروچه شبانه) و هم در بیداری (براکسیسم بیداری) رخ دهد. نوع شبانه بیشتر در کودکان و نوع بیداری معمولاً در بزرگسالان تحت استرس دیده می‌شود.
3. آیا نایت‌گارد برای کودکان هم استفاده می‌شود؟
بله. در صورتی که کودک به‌طور مداوم در خواب دندان‌های خود را بساید و این موضوع موجب آسیب به دندان‌ها شود، دندانپزشک ممکن است استفاده از نایت‌گارد کودکانه را توصیه کند. البته نوع نایت‌گارد و زمان استفاده باید حتماً تحت نظر دندانپزشک کودکان تعیین شود.
4. آیا بوتاکس برای درمان دندان قروچه مؤثر است؟
بله. تزریق بوتاکس به عضلات جونده مانند عضله ماستر، در موارد شدید دندان‌قروچه می‌تواند باعث کاهش قدرت انقباض این عضلات و در نتیجه کاهش فشار به دندان‌ها شود. این روش معمولاً در بزرگسالان و پس از بررسی‌های دقیق توصیه می‌شود.
